ALİ HAN KANTEMİR
(1886 - 1963)

Kuzey Kafkasya yurtseveri, başarılı bir avukat, gazeteci, yazar ve diplomat olan Ali Han Kantemir, 9 Mayıs 1886 yılında Kuzey Osetya'nın Digorya bölgesinin Karaağaç köyünde doğdu. Vladikafkas Spor Lisesi'ni bitirdikten sonra, politik ve kültürel yaşamında statü ve önemi son derece yüksek olan St. Petersburg (Petrograd) Üniversitesi Hukuk Fakültesi'nde öğrenim gördü. Öğrenci iken Petersburg'da yayınlanan ve Kafkasyalı aydınları çevresinde toplayan "VMire Musulmanstva" (İslam Dünyasında) adlı gazete ile işbirliği yaparak Kafkasya ve Rusya'daki Müslüman halkların özgürlüğü için yürütülen mücadeleye katıldı. Kuzey Kafkasya Halkları'nın birliğini savunan bu gazetenin kadroları, önce "Kafkasya Dağlıları Birliği"nin, daha sonra da "Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti"nin kuruluşunda önemli rol oynamışlardı. Ali Han Kantemir'de bu hareketin önemli aktörlerinden biri idi.

Üniversiteyi bitirdikten sonra Bakü'ye yerleşerek avukatlığa başladı (1913). Bakü’deki “Müslüman Cemiyet-i Hayriyesi” tarafından oluşturulan bir Kızılay ekibinin başında, zarara uğrayan sivil halka ve Rusların eline geçmiş bulunan Osmanlı (Türk) esirlerine önemli yardımlarda bulundu. Şubat 1917 devrimi sırasında, halkın isteği üzerine Kars Yöresi’nin azledilen Askeri yöneticisinin yerine bu Yöre’nin yöneticiliğine getirildi. Prens Lvov’un Geçici Hükümeti tarafından Kafkasötesi’ni yönetmek üzere oluşturulan “Kafkasötesi Özel Komitesi” (Ozakom) da, halkın arzusuna uyarak kendisini asaleten bu yörenin Komiserliğine atadı. Ozakom’un yerini “Kafkasötesi Komiserliği” aldıktan ve “Kafkasötesi Seymi (Parlamentosu)” toplandıktan sonra, Kars ilinin Müslüman nüfusu tarafından milletvekili seçildi ve Seym Prezidyumu'nun sekreterliğine getirildi. Ekim 1917 ihtilali üzerine Kafkasötesi’nin Rusya ile olan bağlarını koparmasından sonra ise, oluşturulan Kafkasötesi Hükümeti’nin Dışişleri Bakan Yardımcılığına getirildi. Bu görevinde iken Kafkasya ötesi ile de yakınlaşma ve birleşme yolları arayan "Kuzey Kafkasya Halkları Birliği"nin gerçekleşmesi için büyük gayret sarf etti.

1918 Mayıs'ında Batum Konferansı'na katılmaya giden Kuzey Kafkasya delegasyonu başkanının isteği üzerine görevinden derhal istifa ederek bu delegasyonda görev aldı. 11 Mayıs 1918'de bağımsızlığını ilan eden Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti ile Osmanlı Devleti arasında bir dostluk ve yardım anlaşması imzalanması, politik ve askeri yardımlar sağlanmasında rol oynadı. Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti’nin, Osmanlı ve Alman hükümetleri tarafından tanınması ve hazırlıkları yapılan Paris barış konferansına heyet gönderilmesi hususunda müzakereleri başarı ile yönetti. Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti’ni izleyerek bağımsızlıklarını ilan eden Gürcistan, Azerbaycan ve Ermenistan ile Kafkasya Cumhuriyetleri arasında yapılacak barış konferansına katılmak üzere Kuzey Kafkasya delegasyonunun diğer delegeleriyle birlikte İstanbul’a gitti. Oradaki Kafkas göçmen örgütleri ile kurduğu ilişkiler sayesinde Osmanlı Devleti’nin, Kuzey Kafkasya’ya Met Yusuf İzzet Paşa komutasında oluşturulan “Kuzey Kafkas Ordusu” ile askeri yardımda bulunmasını sağladı. Kafkasya’daki durumun ve milli hükümetin gereksinmelerinin, Türkiye’deki Kafkas siyasi örgütlerine ve Osmanlı hükümetine aksettirilmesinde önemli bir rol oynadı.

Osmanlı Devleti’nin ve sürgündeki Kafkasyalıların da aktif desteğiyle Kuzey Kafkasya’nın Dağıstan bölgesinin kurtarılması ve milli hükümetin yeniden oluşturulmasından sonra Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti hükümetinin Bakü (Azerbaycan) Temsilcisi olarak görevlendirildi. Bu görev yalnız kardeş Azerbaycan hükümeti ile olan ilişkiler bakımından değil, Dünya Savaşından galip çıkan İtilaf Devletlerinin resmi temsilcisi ve İngiliz birlikleri komutanı General W. Thomson’un karargahının Bakü’de bulunması nedeniyle de önem taşıyordu.

Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti hükümetinin beyaz Gönüllü Ordu’nun saldırıları sonucu dağılmasından sonra, Tiflis’te oluşturulan sürgündeki “Kuzey Kafkasya Meclisi”nin ve Gönüllü Ordu’ya karşı direnişi örgütleyen “Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti Savunma Konseyi”nin en aktif üyelerinden birisi oldu (1919). Bir sosyalist devrimci olmasına karşın, Gönüllü Ordu’nun yenilmesinden sonra Kuzey Kafkasya topraklarının bu kez de Sovyet Kızıl Ordusu tarafından işgali üzerine ülkeyi terk etti ve Gürcistan’a sığındı (1920).

1921 yılı başlarında, Sovyet Rusya Kızıl Ordusu Gürcistan’a saldırarak burayı da işgale başladığında, Tiflis’te kurulan ve Gürcistan topraklarındaki Kuzey Kafkasyalılar ve Azerileri Sovyet-Rus iktidarına karşı seferber eden “Azerbaycan-Dağlılar Komitesi”nin önde gelen kişilerinden biriydi. Batum’u, Trabzon’a hareket eden son vapurla terk ederek Anadolu’ya geçti. Önce İstanbul'a, sonra da Ankara'ya giderek birkaç yıl Anadolu'nun çeşitli yerlerinde yaşayan Ali Han, Türk-Sovyet Anlaşmalarına bağlı olarak Türkiye'deki politik göçmenler üzerinde oluşturulan baskılar nedeniyle bir süre sonra ülkeyi terk ederek Avrupa’ya geçmek zorunda kaldı (Eylül 1938).

Paris’te 1934 yılından başlayarak yayımlanan Haydar Bammat yönetimindeki “Kavkaz - Le Caucase” dergisi çevresindeki siyasi faaliyetlerde aktif bir şekilde görev aldı. Bu dergide çeşitli makaleleri yayınlandı. 1939 yılında Kunduk ailesinden sağladığı bilgilerle hazırladığı "Musa Kunduk Paşa'nın Anıları"nı Rusça olarak dergilerde ve Fransızca olarak kitap halinde yayımladı: "Musa Kundukhov: Les Memoires (1837-65)".

İkinci Dünya Savaşı başlayıp Alman esir kamplarına diğerleri arasında binlerce Kafkasyalı esir gelmeye başlayınca, Berlin'deki "Kuzey Kafkasya Milli Komitesi"nin liderlerinden biri olan Ali Han Kantemir tüm gücüyle bu yurttaşlarının acılarını gidermeye çalıştı. Daha sonra Ahmed Nabi Magoma, General Kılıç Girey, Aytek Namitok ve diğer ideal arkadaşlarıyla birlikte, Alman ordusu saflarında Sovyetler'e karşı mücadeleye katılan "Kuzey Kafkasya Lejyonları"nın kuruluş ve örgütlenmesiyle meşgul oldu. Milli Komitenin sözcülüğünü ve yayınladığı "Severnıy Kavkaz" (1942-45) adlı aylık derginin yayın sorumluluğunu üstlendi.

Savaş sonrasında bir süre İsviçre’de yaşadı. Daha sonra Almanya’nın Münih kentinde yerleşerek bağımsız Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti ve Kafkasya Konfederasyonu’nun oluşturulması yönündeki siyasi çalışmalarına devam etti. Ahmet Nabi Magoma’nın başkanlığında yeniden oluşturulan “Kuzey Kafkasya Milli Komitesi”nde ve Kafkasötesi (Azerbaycan, Gürcüstan, Ermenistan) milletlerinin örgütlerinin de katılımıyla kurulan “Kafkas İstiklal Komitesi”nde çalıştı. Bu Komite tarafından uzun bir süre İngilizce-Rusça-Türkçe olarak üç dilde yayımlanan “Kafkasya” (daha sonra Birleşik Kafkasya) dergisinin genel yayın müdürlüğünü yaptı. Son yıllarında, “Amerikan Kurtuluş Komitesi” ile işbirliği içinde olarak “Kuzey Kafkasya Milli Komitesi” Başkanlığı, “Sovyetler Birliği Milletlerini Kurtarma Cemiyeti (Paris Bloku)” Başkan Yardımcılığı, bu cemiyetin yayın organı olan “Problems of the Peoples of the USSR” dergisi yazı kurulu üyeliği ve “Sovyetler Birliği’ni Öğrenme Enstitüsü”nün yayınladığı Arapça “Elmecelle” dergisinin sorumlu müdürlüğü gibi görevleri yürüttü.

Münih’de, 16 Nisan 1963’te öldü.

Kaynakça :

Berzeg, Sefer E. (Ocak 2006). Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti 1917-1922, Sovyet Karanlığına Girerken (III. Cilt). İstanbul : Birleşik Kafkasya Derneği.

КАНТЕМИР АЛИХАН. Erişim Tarihi : 22.03.2017, http://www.gazavat.ru/

Кантемир Алихан. Erişim Tarihi : 22.03.2017, http://ossetians.com/

Samsun Birleşik Kafkasya Derneği. Kuzey Kafkasya Milli Komiteleri. Erişim Tarihi : 12.03.2018, http://www.samsunbkd.org/

https://ru.wikipedia.org/