“1 Ağustos Vatana Dönüş Günü” dolayısıyla gündemimizde tekrar ön plana çıkan “vatana dönüş” olgusunun genel bir panoramasının çıkarılmasında fayda var diye düşünüyorum.

“Vatana dönüş” düşüncesinin kendi tekelinde olduğunu vehmeden, 1908 sonrası diaspora aktivizminin temel motivasyonu olan “vatanın özgürleştirilmesi, bağımsızlık ve vatana dönüş” düşüncesini 1970’li yıllarda ehlileştirerek (Sovyetleştirerek), sığınmacı bir retoriğe hapseden “dönüş tezi”nin de, bugüne kadar realize edilmiş, teoriden uygulamaya geçilmiş ya da en azından teori olarak projelendirilmiş tek bir örneği maalesef yok.

Kosova örneği hariç bugüne kadar bireysel dönüşler dışında bahsedebileceğimiz bir “dönüş hareketi” ne teoride, ne pratikte asla var olmadı.

Bu yazımızda son dönemlerde artan bir sıklıkla gündeme getirilen bir başka konu olan “Rauf Orbay’ın Gönen ve Manyas’taki Çerkes köylerinin 1923 yılında sürgün edilmelerindeki rolü”nü inceleyeceğiz.

Bu konuyla ilgili sosyal medya platformları başta olmak üzere kitaplar da dahil çeşitli medya mecralarında sıklıkla gündeme getirilen bir iddia var. İddia şu şekilde;

“Rauf Orbay, Gönen ve Manyas’taki Çerkes köylerinin sürgün kararnamesine dönemin başbakanı sıfatıyla imza atarak Çerkeslere yaşatılan bu felaketin baş sorumlusu olmuştur.”

Aslında bu iddia yeni ortaya atılmış değil. İlk olarak 1991 yılında, “Muhaceretteki Çerkes Aydınları” isimli kitabında İzzet Aydemir tarafından ileri sürülmüştür. Aydemir kitabında söz konusu iddiayı Rauf Orbay’ın biyografisi altına şu satırlarla girmiştir:

“…Başbakan olduğu yılda (2 Mayıs 1923) Manyas, Gönen, Bandırma bölgesinde yerleşik 15 Çerkes köyünün doğu Anadolu illerine sürgün edilmeleri kararnamesini imzalamış, binlerce soydaşının felaket ve yok olmasına neden olmuştur. Ayrıca Lozan Anlaşması’nın müzakereleri sırasında Çerkeslere azınlık hakkı verilmesine de karşı çıkmıştır…” [1]

Öncelikle Gönen-Manyas sürgünleri konusuyla başlayalım; Zira Lozan görüşmelerinde Çerkeslere azınlık hakkı verilmemesi konusunda daha da eskilere, 1975 yılına, Vasfi Güsar’ın bu konuyla ilgili karalamalarına gitmemiz gerekecek…

Geçtiğimiz 21 Mayıs’ta galası gerçekleştirilen “Belleğin Sesi” adlı belgesel için konuşmacı olarak davet aldığımda, davet sahibi genç arkadaşlarımdan belgeselin ana teması ve içeriği hakkında bilgi talep ettim. Konunun, özellikle 21 Mayıs Soykırım ve Sürgünü ağırlıklı olmak üzere “hafıza mekanları” çerçevesinde işleneceği bilgisini verdiler. Sürgün anma etkinliklerine dair toplumsal bilincin nasıl oluştuğu, ilk olarak nerelerde kimler tarafından ne tür etkinlikler düzenlendiği, kısaca bu süreci işleyebileceğimi söylediler.

Ayrıca Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti’nin ikinci devlet başkanı Pşımaho Kotse’nin Feriköy Mezarlığı’nda bulunan kabri başında her yılın 11 Mayıs günü yaptığımız anma etkinliğinden de bahsedebileceğimi, nitekim buranın da bir "hafıza mekanı" haline dönüştüğünü belirttiler.

Teveccühlerine teşekkür ederek verilen görevi seve seve kabul ettim.

Sürgün anma etkinliklerine dair toplumsal bilincin nasıl oluştuğu, ilk olarak hangi mekanlarda kimler tarafından ne tür etkinlikler düzenlendiği söz konusu olunca ilk aklıma gelen doğal olarak bu konuda yazılan yalan-yanlış tarih ve oluşturulan yanlış algı oldu.

“Bir şeyin gerçek olması pek o kadar önemli değildir;
fakat gerçek olarak algılanması çok önemlidir.”

Henry Kissinger

Bu yazımızda, literatüre “Pravda yalanları” olarak geçen Sovyet kara propaganda ürünlerini aratmayacak derecede maharetle piyasaya sürülmüş bir yalanın, bir şehir efsanesine dönüşmesini; bir beşinci kol faaliyeti olan bu yalanın ortaya çıkışını, hangi aşamalara evrildiğini, sebep ve sonuçlarını incelemeye çalışacağız.

Altı yüzyıldan fazla bir süredir soylu kahraman Robin Hood efsanesi dünya literatüründe yaşamaya devam ediyor. Ancak bilim adamları hala Robin Hood'un gerçekten var olup olmadığını, onun bir efsane mi yoksa mit mi olduğunu tartışıyorlar.

Çoğu araştırmacı, Robin Hood'un gururlu ve bağımsız bir kahramanın edebi bir sembolü olduğu konusunda hemfikir; yoksullara yardım eden bir soyguncu...