AZİZ MEKER
AZİZ MEKER
(1877 - 1941)
Kafkasya yurtseveri, bilim ve toplum adamı, diplomat, yazar Profesör Aziz Meker, 1877 yılında Kuban Bölgesi’nde, bugün Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti sınırları içinde bulunan Biberdkıt (Biberdkuace. Bugünkü adı Elburgan) köyünde doğdu. Köyünde ve Batalpaşa (Çerkessk) kasabasında öğrenim gördü. Ailesinin Türkiye’ye göç ederek Eskişehir yöresinde yerleşmesinden sonra orta öğrenimini 1889'da İstanbul’da "Sultaniye"de (Bugünkü İstanbul Lisesi) sürdürdü. 1896 yılında Fransa’ya (Douai) gönderilerek Tarım konusunda yüksek öğrenim gördü.
Fransa dönüşünde, 1907 yılında Halkalı Ziraat Okulu’nda öğretmenliğe başlayan Meker, 4 Kasım 1908'de Kuzey Kafkasyalı sürgünler tarafından İstanbul’da kurulan “Çerkes İttihad ve Teavun Cemiyeti”nin kurucusu olması dışında, “Kafkasya İstiklal Komitesi”, “Türkiye’de Kuzey Kafkasya Siyasi Göçmenleri Komitesi”, “Şimali Kafkas Cemiyeti” gibi örgütlerde aktif görevler yüklendi. Hüseyin Tosun Şhaplı Bey’le birlikte “Köylü Bilgi Cemiyeti”nin kurucu ve yöneticileri arasında yer aldı (1914). Tüm bu dernek ve kuruluşlarda konferanslar düzenledi, makaleler yayımlandı.
Birinci Dünya Savaşı sırasında Kafkas İstiklal Komitesi adına Başkan Deli Fuad Paşa’nın (Tuğa) başkanlığındaki bir delegasyonun üyesi olarak Viyana, Berlin, Lozan vb. Avrupa merkezlerinde Kafkasya bağımsızlık davası için yapılan görüşmelere katıldı. Bu konuda broşürleri, dergilerde yazıları yayımlandı. Kafkasya halklarının konumunu belirleyen bir muhtırayı, Kafkasya'nın kurtuluşu ve Kafkasya Konfederasyonu'nun örgütlenmesi çalışmalarında “Kafkas Komitesine” destek sağlamaya yönelik bir taleple temyiz etti. Çeşitli devlet adamlarıyla, bu arada Zürih'te sürgünde yaşamakta olan V. İ. Lenin’le görüştü. 1917 yılı sonunda, İstanbul’daki “Kafkas İttihad Cemiyeti” tarafından Yusuf Suad Neguç ve Ahmet Beylerle birlikte siyasi çalışmalar yapmak, soydaşlarıyla ilişkiler kurmak üzere Kafkasya’ya gönderildi.
Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti’nin bağımsızlığının ilanından sonra, 1919'da Dışişleri Bakanı Haydar Bammat ile birlikte Avrupa’ya giderek Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti’nin Paris Barış Konferansı’nda ve uluslararası alanda tanınması için politika ve yayın alanlarında çalışmalar yaptı. Osmanlı devletinin Kafkasya kökenli İsviçre Büyükelçisi Fuad Selim Bey’in de desteğiyle, çeşitli siyasi girişimler ve yayın çalışmalarında rol aldı. "Kafkasya'nın Ekonomik ve Siyasi Durumu", "Rusya ve Çerkesya” vb. eserleri ve makaleleri yayımlandı.
Şubat 1920'de İstanbul’daki Şimali Kafkas Cemiyeti’nin girişimi ve Osmanlı hükümetinin de onayıyla, Tiflis’te sürgünde oluşturulmuş ve General Denikin’in Gönüllü Ordusuna karşı mücadele etmekte bulunan “Kuzey Kafkasya Meclisi”ne destek olmak üzere Kafkasya’ya gönderilen bir kurulda yer aldı. Aynı kurulda yer alan İsmail Hakkı Berkok ve Mustafa Butba ile birlikte Kuzey Kafkasya’nın Dağıstan, Çeçenya ve Abhazya yörelerinde çeşitli siyasal girişimlerde bulundu ve Atayurdu Kafkasya’nın özgürlük ve bağımsızlığına yönelik çalışmalar yaptı. Kızıl Ordu’nun işgali sonucu Türkiye’ye döndüğünde TBMM Hükümeti’ne İsmail Hakkı Berkok’la birlikte verdiği raporlar ve bilgiler, Mustafa Kemal Paşa ve Hükümetin Sovyet Rusya’ya karşı olan politikasını önemli bir şekilde etkiledi. 1921 yılında TBMM Hükümeti tarafından Sovyet Rusya’ya gönderilen Elçilik Kurulunda Başkatip olarak görevlendirildi. Moskova’da V. İ. Lenin, G. Çiçerin, J. V. Stalin vb. Sovyet yöneticileriyle yapılan görüşmelere katıldı. Elçilik Kurulu’nda görevli bulunan Mehmed Fuad Carım, Tahsin Rüşdü Baj vd. Kuzey Kafkasya kökenli arkadaşlarıyla birlikte, birleşik Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti’nin yeniden kurulması ve bir “Kafkas Konfederasyonu” oluşturulması yolundaki çalışmalara destek verdi.
1923 yılında Türkiye’ye döndükten sonra, Ankara’da Ziraat Enstitüsü’nde Profesörlük, Ziraat Enstitüsü Başkanlığı, Tarım Bakanlığı Müsteşarlığı gibi yüksek eğitim ve yöneticilik görevlerinde bulundu.
Anadili Abazaca ve Adıgece dışında Türkçe, Fransızca, Rusça ve Almanca bilen Profesör Aziz Meker 24 Mart 1941’de Ankara’da öldü.
Kaynakça :
Arslan, E.Z. (2008). Osmanlı İmparatorluğunda Çerkes Cemiyetleri (1908 - 1923). İstanbul : Boğaziçi Üniversitesi.
Avidzba, V.S. (2015). АБХАЗСКИЙ Б И ОГ Р АФИЧЕСКИЙ СЛОВАРЬ. Sohum : Abhazya Bilimler Akademisi. (Abhazya Biyografik Sözlük.)
Berzeg, Sefer E. (Ocak 2006). Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti 1917-1922, Sovyet Karanlığına Girerken (III. Cilt). İstanbul : Birleşik Kafkasya Derneği.
Canbulat, Ahmet C. (1990). Kafkasya Hatıraları, Mustafa Butba. Ankara : Türk Tarih Kurumu.
https://ru.wikipedia.org/