BEKİR SAMİ KUNDUK
BEKİR SAMİ KUNDUK
(1865 - 1933)
Türkiye Cumhuriyeti Devleti'nin ilk dışişleri bakanı, siyaset adamı, diplomat ve Kafkasya yurtseveri olan Bekir Sami Kunduk, Kuzey Osetya'nın Saniba (Eski Saniba) köyünde doğdu. Çarlık ordusunda General olan babası Kundukatı Musa ve annesi Kubatı Kevser'in küçük oğulları olan Bekir Sami (ağabeyi Arslan), 1865'de daha 1 yaşında iken babasının başında olduğu Çeçenler ve Osetlerden oluşan kalabalık göçmen bir grupla beraber Anadolu’ya göç etti. İlk başta Aziziye'ye (Pınarbaşı) yerleşen ailesi, 1867'de Tokat'ın Batmantaş köyüne yerleşti. İstanbul’da Mekteb-i Sultani (Galatasaray Lisesi) ve Fransa’da Siyasal Bilgiler Okulu’nu (Paris) bitirdi.
Rusya’da Petersburg Elçiliğinde Katiplik, Tebriz, Sina, Kirmanşah, Malta ve Mesine'de konsolosluk yaptıktan sonra Trablusgarp (Libya) Mektupçuluğu ile içişleri görevlerine geçti. Amasya Mutasarrıflığı, Van, Trabzon, Bursa, Beyrut ve Halep Valiliği görevlerinde bulundu.
Bir Kafkasya yurtseveri olan Bekir Sami Kunduk, Kafkas sürgünlerinin Osmanlı topraklarında oluşturmuş bulunduğu “Çerkes İttihad ve Teavun Cemiyeti”, “Türkiye’de Şimali Kafkasya Siyasi Göçmenleri Komitesi”, “Şimali Kafkas Cemiyeti”, “Kafkas İttihad Cemiyeti” gibi örgütlerin çalışmalarına da aktif olarak katıldı. Mondros Silah Bırakışması’ndan sonra İstanbul’da oluşturulan “Milli Ahrar Fırkası”nın da kurucuları arasında yer aldı (l919). Yunan ordusunun Batı Anadolu’ya çıkarılması üzerine oluşan “Anadolu İhtilali”ne başından itibaren aktif olarak katıldı ve Erzurum Kongresi’nden başlayarak bu hareketi yöneten “Heyet-i Temsiliye”nin en aktif kişileri arasında, hemşehrileri Hüseyin Rauf Orbay, Hakkı Behiç ve Ömer Mümtaz Tanbiy ile birlikte yeraldı. Son Osmanlı Mebuslar Meclisi’ne Amasya’dan milletvekili seçildi.
İtilaf Devletleri’nin İstanbul’u işgali ve Meclis’in dağılması üzerine Anadolu’ya geçerek, Ankara’da açılan TBMM’nde Amasya Milletvekili olarak görev aldı. Oluşturulan ilk İcra Vekilleri Heyeti’nde 3 Haziran 1920'de (Hükümet) Dışişleri Bakanlığı’na getirildi. Tüm bu çalışmaları nedeniyle, İstanbul’daki Damat Ferit Paşa Hükümeti tarafından gıyabında idama mahkum edildi.
Bekir Sami Bey, Mayıs 1919’da, TBMM Hükümetinin Sovyet Rusya ile olan ilişkilerini düzenlemek üzere Moskova’ya gönderilen ve içerisinde Yusuf Kemal Tengirşenk, Dr. İbrahim Tali Öngören, Osman Bey ve Seyfi Düzgören'in bulunduğu TBMM Kurulunun Başkanlığına getirildi. RSFSC Dışişleri Komiseri G.Çiçerin’le, V.İ.Lenin, J. V. Stalin vd. Sovyet yöneticileriyle görüşmelerde bulundu. Bu görüşmeleri sırasında, Sovyet Rusya yöneticilerinin samimiyetsiz tutumları, TBMM Hükümetinden yersiz talepleri, özellikle de anayurdu Kuzey Kafkasya’da uygulamakta oldukları işgal ve terör politikaları nedeniyle, Rusya “devrimine” duyduğu sempati hızla yok oldu. Görüşmelerin uzatılması üzerine, Bolşeviklerin el altından önlemeye çalışmalarına karşın, anayurdu Kuzey Kafkasya’ya giderek çeşitli incelemeler ve temaslarda bulundu. İzlenimlerinin sonuçlarını açık bir şekilde ve yazılı olarak Sovyet Rusya Hükümetine de bildirdi. Bu ziyarette ayrıca kuzeni Mamşıratı Temırbolat'ın vatan hasreti kokan 11 adet Fransızca el yazısı şiirini Osetya Tarihi ve Filoloji Enstitüsü’ne armağan etti ve şiirler 1926 yılında kitap olarak yayınlandı. Bekir Sami, birçok Kuzey Kafkasyalı politikacı ve aydının da sığınmış bulunduğu Tiflis ve Bakü’de de bağımsız bir Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti ve Kafkasya Devletleri Konfederasyonu oluşturulması için yapılan çalışmalara destek oldu. Çeşitli devletler nezdinde bu konuda girişimlerde bulundu.
Bekir Sami Kunduk, Ortadoğu sorunlarını görüşmek üzere Londra’da toplanan Konferansta'da (12 Şubat-12 Mart 1921), Avrupa’da bulunan Abdulmecid Çermoy başkanlığındaki Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti Kurulu ile birlikte aynı tezi inatçı bir şekilde savundu. Azerbaycan, Gürcistan, Ermenistan devlet adamlarıyla, İtilaf Devletleri devlet adamlarıyla bu konuda görüşmeler yaptı. Bu çalışmaları Sovyet Rusya Hükümetinin tepkilerine neden olduğu gibi, TBMM’ndeki karşıtları tarafından da aleyhine kullanıldı. İngiltere, Fransa ve İtalya Dışişleri Bakanları ile özel birer anlaşma parafe etmek suretiyle Malta'da tutuklu bulunan birçok değerli insanın sürgünden dönüp Milli Mücadeleye katılmasını amaçlamış ise de Ankara'nın onayını almadan yaptığı bu anlaşmaların, Türkiye'nin hükümranlık haklarına aykırı görülmesi üzerine, 8 Mayıs 1921'de Dışişleri Bakanlığı görevinden istifa etti; fakat Mustafa Kemal Paşa’nın (Atatürk) isteği ile tekrar görevli olarak Avrupa’ya gönderildi. Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti’nin bağımsızlığını ve Kafkasya Konfederasyonu oluşturulmasını hedefleyen çalışmalarda bulundu. Sovyet Rusya Hükümeti’nin baskıları karşısında, TBMM Hükümeti, “Bekir Sami Bey’in Avrupa’da resmi bir görevli olarak bulunmadığını” bildirmek zorunda kaldı.
Bekir Sami Kunduk, TBMM’nin ikinci döneminde (1923) de Tokat’tan milletvekili seçilerek Meclis’e katıldı. İstifa ederek başvekillikten ayrılmış bulunan hemşerisi ve arkadaşı Rauf Orbay, Malta sürgününden dönmüş bulunan Hatko İsmail Canbulat Bey vd. arkadaşları ile birlikte Terakkiperver Cumhuriyet Fırkasına katılarak muhalefete geçti. Bu yüzden 1926 yılında İzmir’de Atatürk’e düzenlenen bir suikast girişimi bahane edilerek o da tutuklandı ise de İstiklal Mahkemesi’nde beraat etti. Bu olaydan sonra siyasi yaşamdan uzaklaştı.
Eşi Fatma Hanım'dan, Şevket adında bir oğlu, Nimet adında bir kızı olan, Oset ve Adıge dilleri dışında Farsça, Fransızca, İtalyanca ve İngilizce bilen Bekir Sami Kunduk, 16 Ocak 1933 yılında İstanbul’da öldü ve Maçka mezarlığına defnedildi.
Kaynakça :
Berzeg, Sefer E. (Ocak 2006). Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti 1917-1922, Sovyet Karanlığına Girerken (III. Cilt). İstanbul : Birleşik Kafkasya Derneği.
Kantemir, Alihan. (1936). Musa Paşa Kundukov. KABKA3 (Le Caucase). Sayı : 4/28, S: 13-19.
Konukçu, Enver . (2017). Osmanlı IV. Ordûy-ı Hümâyunu'nda Kafkaslı Komutan Musa Paşa. VAKANÜVİS - ULUSLARARASI TARİH ARAŞTIRMALARI DERGİSİ, Sayı : 2, S:255-296.
Kafkas Araştırma Kültür ve Dayanışma Vakfı (2012). Bekir Sami Kunduk (1865 - 1933.) Erişim Tarihi : 04.03.2018, http://www.kafdav.org.tr/
https://ru.wikipedia.org/