İSMAİL HAKKI BERKOK
(1889 - 1954)

Kafkasya yurtseveri, Tuğgeneral, tarihçi ve yazar İsmail Hakkı Berkok (Jereştı), 1889 yılında Uzunyayla'nın Jereştey (Yağlıpınar) köyünde doğdu. 1877-1878 Osmanlı-Rus savaşı sonrasında Kafkasya’dan göç eden Ali ve Melek Berkok'un dört çocuğundan biri olan İsmail Berkok'un iki kardeşi (Ahmet ve Mahmut) Çanakkale savaşında şehit düştü. İlkokulu köyünde okuyan Berkok, zengin bir paşa ile evlenerek İstanbul'a yerleşen kızkardeşinin yanında, büyük zorluklar içinde Harb Okulu’nu ve Harp Akademisi’ni bitirdi.

1910 yılında iyi bir derece ile Harp Akademisini bitiren İsmail Berkok, aynı yıl Erkânı Harbiyeyi Umimiye de vazife alarak Makedonya'da mühim bir tümene kurmay başkanı olarak tayin edildi. Birinci Dünya Savaşında İran, Kafkas, Irak cephelerinde fiilen bulundu ve İstiklâl Harbine kadar olan dönemde sırasıyla 1915'te "Harp Madalyası", 1916’da "Kılıçlı Liyakat Madalyası", 1918’de "Kılıçlı Gümüş İmtiyaz Madalyası" ve "Kılıçlı Osmani ve İstiklal Madalyası" aldı.

lstiklâl Harbi yıllarında, 93 Harbinde Kafkasya’dan Türkiye’ye muhacir olarak gelerek sivil paşa rütbesine kadar yükselmiş olan Mehmet Tevfik Vunca'nın yüksek tahsilli kızı Zekiye ile evlenen İsmail Berkok'un bu evlilikten ikisi erkek (M.Jebagı, A.Janberd), biri kız (H.Janset) üç evlâdı oldu.

4 Kasım 1908'de Kuzey Kafkasyalı sürgünler tarafından İstanbul’da kurulan “Çerkes İttihad ve Teavun Cemiyeti”nin kurucusu olması dışında, İstanbul’da bulunan Kafkas göçmen örgütlerinde aktif görevler aldı. Kafkasya kökenli birçok subay gibi o da, Mart-Ağustos 1918 yılında oluşturulan “Kafkas İslam Ordusu” emrinde kurmay subay ve örgütleyici olarak görev aldı. Atayurduna giderek Dağıstan bölgesinde Türkiye’den giden Midhat Şhaplı, Muzaffer Tuğsavul vd. arkadaşlarıyla birlikte yerli halkı örgütlemeye çalıştı. Daha sonra Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti’ne yardım gayesiyle oluşturulan “Kuzey Kafkas Ordusu”nun Kurmay Başkanlığına getirildi ve Çerkes Albay Akif Erdemgil'in istifası üzerine bir süre de Komutan Vekili olarak özveriyle ve içtenlikle çalıştı. Mondros Silah Bırakışması’ndan sonra Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti (Kafkasya Dağlıları Birliği) Hükümeti emrinde kalmak üzere başvuruda bulunan Kafkasya kökenli ve Türkiyeli subaylar arasındaydı. Fakat daha sonra Anlaşma hükümleri ve Genel Komutanlığın emri üzerine İstanbul’a dönmek zorunda kaldı. Burada da Kafkasya siyasi-kültürel örgütlenmelerinde ve Kuzey Kafkasya’nın bağımsızlığı için yapılan çalışmalarda yer aldı.

Şubat 1920'de İstanbul’daki Şimali Kafkas Cemiyeti’nin girişimi ve Osmanlı hükümetinin de onayıyla, Tiflis’te sürgünde oluşturulmuş ve General Denikin’in Gönüllü Ordusuna karşı mücadele etmekte bulunan “Kuzey Kafkasya Meclisi”ne destek olmak üzere Kafkasya’ya gönderilen bir kurulda yer aldı. Aynı kurulda yer alan Aziz Meker ve Mustafa Butba ile birlikte Kuzey Kafkasya’nın Dağıstan ve Çeçenya yörelerinde halkı örgütlemeye çalıştı ve Atayurdu Kafkasya’nın özgürlük ve bağımsızlığına yönelik çalışmalar yaptı. Kızıl Ordu’nun işgali sonucu arkadaşları ile birlikte dağlık Çeçenya ve Gürcistan üzerinden Anadolu’ya geçti ve Kurtuluş Savaşı’na katıldı. Batı cephesinde gösterdiği başarılarla, “İstiklal Madalyası” ile onurlandırıldı. TBMM Hükümeti’ne Aziz Meker'le birlikte verdiği raporlar ve bilgiler, Mustafa Kemal Paşa ve Hükümetin Sovyet Rusya’ya karşı olan politikasını önemli bir şekilde etkiledi.

Türkiye Cumhuriyeti döneminde de çeşitli askeri görevlerde bulunarak Tuğgeneral rütbesine kadar yükseldi. Harp Akademisi’nde verdiği Tabiye (Taktik) dersleri ve bu konuda kaleme aldığı eserlerle ("340-341 Senesi Harbiye Mektebi Zabitan Kursunda Arazi Üzerine Tatbik Edilen Tabiye Meseleleri", "Tabiye-i Esasiye" (4 Kitap, 1927), "Müşterek Tabiye, Muhtelif Sınıfların Birlikte Sevk ve İdaresi" (1928), "Tabiye Meseleleri" (1928)), “Türk Ordusunun Hocası” lakabını kazandı ve birçok ünlü askerin öğretmeni oldu. Harp Tarihi Encümeni Başkanlığına getirildi (1936). İkinci Dünya Savaşı başladığında Milli Savunma Bakanlığı’nda büyük önem kazanan Seferberlik Şube Müdürlüğü görevindeydi. Daha sonra Askeri Yargıtay Üyesi oldu (1943). O dönemde 21 yıl ile idam arasında farklı cezalar istenen Hüseyin Nihal Atsız, Zeki Velidi Togan, Alparslan Türkeş, Reha Oğuz Türkkan vd. yargılandığı ünlü “Türkçülük-Turancılık davaları”nı temyizen inceleyen ve bu konudaki haksız-politik kararları (yukarıdan yapılan tüm telkinlere karşın) hem usulden hem esastan bozan Askeri Yargıtay Kurulu içinde yer aldı (1944). Bu yüzden 1946 yılında “kendi isteğiyle” emekliliğini istemek zorunda kaldı. Muhalefet saflarında politikaya girerek Demokrat Parti’den 1950-1954 yıllarında TBMM’nde IX. dönem milletvekili olarak bulundu.

Askerlik süresince ve emeklilik dönemlerinde de yazmayı sürdüren Berkok, pek çok askeri dergi ve Kafkas dergisinde yazdığı makaleler dışında, ölümünden sonra ailesi tarafından yayına hazırlanan, felsefi bir deneme olan "Kurtuluş Yolu" (1957) ve Kafkasya'yı tüm özellikleri (tarih, coğrafya, jeoloji, etnoloji, arkeoloji vd.) ile kaleme aldığı 535 sayfalık "Tarihte Kafkasya" (1958) adlı iki kitap yazdı.

Kafkas dilleri dışında Fransızca, Rusça, Arapça ve Farsça dillerini bilen Berkok, 1954 yılında yine Milletvekili seçildi ise de Meclis’e katılamadan, Londra’da geçirdiği bir ameliyat sonucunda vefat etti (11 Mayıs 1954). Kuzey Kafkasya Cumhuriyetinin kuruluşunun 36. yılında vefat eden İsmail Hakkı Berkok Ankara Şehitliğine defnedildi.

Kaynakça :

Berzeg, Sefer E. (Ocak 2006). Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti 1917-1922, Sovyet Karanlığına Girerken (III. Cilt). İstanbul : Birleşik Kafkasya Derneği.

Canbulat, Ahmet C. (1990). Kafkasya Hatıraları, Mustafa Butba. Ankara : Türk Tarih Kurumu.

Öztürk, Kazım. (2010). Türk Parlamento Tarihi. VII.Cilt (Özgeçmiş), TBMM-IX.Dönem. İsmail Berkok, S:647-649. Ankara : TBMM Vakfı Yayınları.

Büyük Vatansever İsmail Berkuk. (Haziran 1970). Kamçı, Yıl : 1, Sayı: , S: 1.

Arslan, E.Z. (2008). Osmanlı İmparatorluğunda Çerkes Cemiyetleri (1908 - 1923). İstanbul : Boğaziçi Üniversitesi.

Samsun Birleşik Kafkasya Derneği. (Eski Dönem. 1908-1989). Erişim Tarihi : 12.03.2018, http://www.samsunbkd.org/

https://ru.wikipedia.org/

https://www.facebook.com/Tuğgeneral-İsmail-Hakkı-Berkok-Family-173524439405100/