SİMON BASARİYA
(1884 - 1942)

Kuzey Kafkasya yurtseveri, eğitimci, etnograf, yazar, politik ve kültür simgesi Simon (Machaid) Petroviç Basariya, 8 Aralık 1884'de Oçamçıra bölgesinde Kutol Kodori köyünde doğdu. Basariya, ilkokulu komşu köy olan Bedia'da, liseyi Sohum Dağ Okulunda okudu. 1897'de en iyi mezun olarak Gori'deki Transkafkasya Öğretmenleri Semineri'ne gönderildi.

1902 yılında, seminerin parlak mezuniyetinden sonra, Basariya, Kuban bölgesinin Çerkes köyü Kasievskoe'ye Rus dili ve coğrafya öğretmeni olarak gönderildi ve 1903'te Armavir Yüksek İlköğretim Okulu'na tayin edildi. 1905'de Armavir'de tüm eğitim kurumlarındaki öğretmen ve öğrencilerin katıldığı grevde suçlandı ve sorguya çekildi.

Basariya, 1908 - 1909 yılları arasında bilgisini derinleştirmek için Moskova, Armavir, Anapa ve diğer şehirlerdeki yüksek eğitim kurslarına düzenli olarak katıldı ve Pedagoji Enstitüsü için özel bir sınavdan geçti. 1910 yılında yurtdışına eğitim için gönderildi. Almanya, Avusturya-Macaristan, İsviçre, İtalya ve Türkiye'ye gitti. Kafkasya'nın tamamını dolaştı. Kendi ifadesi ile Kuban bölgesinin neredeyse tüm köylerini bilecek hale geldi.

Basariya, 1910 yılından itibaren yazmaya başladı. Yekaterinodar dergisi "Kafkasya'da" ve "Transkafkasya" gazetesinin 1. sayısında yayınlanan ilk yazısını 15 yıldır uzak olduğu baba topraklarına adadı "Unutulan Topraklar". Pek çok dergi ve gazetede yazıları ve makaleleri yayımlandı. Abhazya, Kafkasya, Türkiye'deki göçmenlerin durumu, öğretmenlerin sorunları gibi çok çeşitli konularda yazığı yazılarda kimi zaman "Simon Apsua" ve "Mihail Apsua" müstear adlarını kullandı.

Şubat 1917 devriminden sonra Kuzey Kafkasya’nın bütünleşme ve devletleşme çabalarına aktif olarak katıldı. Vladikafkas'ta yapılan Kafkasya Dağlı Halkları I. kongresinde Abhazya Yöresi adına Merkez İcra Komitesi’ne üye seçilen (Yedek üye S. Aşkhatsava) Basariya Ağustos 1917'de Abhazya'ya taşındı ve Pşımaho Kosok ve Yelbızdıko Britatı ile birlikte örgütleyici olarak Batalpaşa (bugünkü Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti) Yöresi Dağlılarının Kongresi’ne katıldı. Andi'de yapılan Kafkasya Dağlı Halkları II. kongresinden sonra, Merkez Komite tarafından Abhazya'ya gönderilen Aslanbek Şerip ile beraber Abhaz halkının kongresi için çalışmaya başladı. Kongreye delege gönderen tüm köyleri gezen Basariya, yaptığı konuşmalar ile kongrenin yüksek katılımlı geçmesini sağladı.

Basariya, 8 Kasım 1917 tarihinde Sohum’da toplanan “Abhaz Halkının Kongresi”ne başkanlık yaptı. Aslanbek Şerip, M. Tsaguriya, Mihail Tarnava, D. Alaniya, Aleksandr Çaçba, Tataş Marşaniya ile birlikte Kongre bildirisinin ve “Abhaz Halk Konseyi Anayasası”nın hazırlanmasında görev aldı. Bildiri Abhaz halkının iradesinin temsilcisi ve sözcüsü Abhaz Halk Konseyi (AHK) tarafından açıklandı. "Rusya'nın tüm halkları gibi kendi kaderini tayin etme özgürlüğünü" ve Abhazya’nın Kafkasya Dağlıları Birliği’ne katıldığını ilan eden bildiri ve anayasa, Gürcü şovenlerin baskılarına rağmen Abhazya'da yaşayan tüm etnik gruplarının temsilcileri tarafından kabul edildi ve AHK'nin yönetim organlarının seçimlerinde Basariya başkanlığa seçildi.

Simon Basariya, Kuzey Kafkasya bölgelerinin Kızıl Ordu’nun işgaline girmesi ve Gürcü Menşevik hükümetinin “Bolşevizmi ezme” bahanesiyle Abhazya Yöresi’ni işgal etmesi üzerine, yardım aramak üzere Batum’daki Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti Kurulu’na katılarak İstanbul’a gitti. Osmanlı Hükümeti ve sürgündeki Kuzey Kafkasya örgütleri ile yapılan görüşmelere katıldı. Bağımsız Kuzey Kafkasya Hükümeti adına sürgündeki Kuzey Kafkasyalı-Abhazlardan oluşturulan 500 kişilik küçük bir askeri birliğin (Sohum Müfrezesi) Abhazya’ya çıkarılmasında rol aldı. Ocak 1919'da bir İngiliz vapuru ile Batum'a buradan da "Mikhail" gemisi ile Tuapse'ye döndü ama işgalci Gürcü Hükümeti onun ve arkadaşlarının Abhazya’ya dönmelerini engelledi. Bir süre Kuban Bölgesi’ndeki Armavir kentinde kalarak öğretmenlik yaptı. Ekim 1920’de Sohum’a döndüyse de işgalci Gürcü hükümetinin Dışişleri Bakanı N. Ramişvili, onu derhal Tiflis’e sürerek etkisizleştirdi. Aralık 1920'de, aktif siyasi faaliyette bulunmasını engelleyen bir dizi şartlar ile Abhazya'ya gitme iznini aldı.

16 Kasım 1921 tarihli SSR Gürcistan ve Sovyet Sosyalist Abhazya Cumhuriyeti arasındaki ittifak anlaşmasının 16 Aralık 1921'de imzalanmasından sonra Şubat 1922'de toplanan Abhazya Sovyetleri Kongresine delege olarak katılan Basariya, Abhazya'nın etno-kültürel kimliği için tehlikeli gördüğü bu kararı çok etkili bir konuşma ile eleştirdi.

Abhazya Pedagojik Teknik Okulu'nun müdür yardımcısı ve müdürü olan Basariya, hayatının son on yılında genç Abhaz öğretmenlerinin eğitimi ve yetiştirilmesi için çok fazla enerji harcadı. Eğitim literatürünün yaratılmasında çok çalıştı. Abhazya'nın bölgesel ve ekonomik coğrafyası, Abhazya tarihi ve Abhaz dilini öğretme yöntemleri ve pedagoji konularında dersler verdi ve kitaplar yazdı. "Öğretme Yöntemleri", "Coğrafi, etnografik ve ekonomik açıdan Abhazya" ve "Abazin köyü" kitaplarının dışında Kafkasya ile ilgili pek çok araştırma ve makale hazırladı.

Sovyetler Birliği’nin kurulmasından sonra da yurdunda kalarak mütevazi bir eğitim emekçisi olarak çalışan Simon Basariya, Eylül 1941’de, Alman ordularının Kuzey Kafkasya’ya doğru ilerlediği bir dönemde, arkadaşı Mihail Tarnava, Rajden Kakuba vd.lerinin de içinde bulunduğu 20 Abhaz aydını ile birlikte “Almanlarla işbirliği yapma ihtimali” nedeniyle tutuklandı. Onunla birlikte tutuklananların çoğu Aralık 1941'de kurşuna dizilerek öldürüldü. Basariya'nın hükmü, yorucu sorguların sonucunda 8-9 Mayıs 1942'de Gürcistan NKVD Askeri Mahkemesi'nin kapalı oturumunda verildi ve 27 Mayıs 1942'de infaz edildi.

Kaynakça :

Berzeg Sefer E. (Mart 2003). Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti 1917-1922, Kafkasya Dağlıları Birliği’nin Kuruluşu (I. Cilt). İstanbul : Birleşik Kafkasya Derneği.

Berzeg Sefer E. (Ocak 2006). Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti 1917-1922, Sovyet Karanlığına Girerken (III. Cilt). İstanbul : Birleşik Kafkasya Derneği.

Dzidzaria, G.A. ve Khashba, M.L. (1967). S.P. Basariya, Seçilmiş Yazıları. Sohum : Alaşara Yayınevi.

Dzidzaria, G.A. ve Khashba, M.L. (1984). Simon Basariya. Hayatı ve Çalışması. Biyografik Görüntü. Sohum : Alaşara Yayınevi.

Avidzba, V.S. (2015). Abhazya Biyografik Sözlük. Sohum : Abhazya Bilimler Akademisi.

Anchabadze, Y.D. (2003) Репрессированные этнографы. Simon Petrovich Basariya: öğretmen, etnograf (ss. 129-131). Moskova : Etnoloji ve Antropoloji Enstitüsü.

Lakoba, S.Z. ve Bgazhba, O. X. (2007). Antik çağlardan günümüze Abhazya tarihi. Sohum

https://ru.wikipedia.org/