UZUN HACI SALTINSKİ
(1848 - 1920)

Kafkasya yurtseveri, ünlü din adamı ve halk önderi Uzun Hacı Saltınski, 1848 yılında Dağıstan’ın Gunib yöresinde Salta köyünde doğdu. Yedi yaşındayken, Dağlık Dağıstan'daki 1877 ayaklanmasının baş ideoloğu Şeyh Abdurakhman-Hacı El Suguri'nin müridiydi. 11 yıl onun yanında eğitim gördü. Daha sonra Arabistan, Suriye ve Türkiye de eğitimine devam etti. Esaslı bir dini öğretim gördü. Birkaç kez hacca gitti.

Gençliğinden başlayarak Rus Çarlığının Kafkasya’daki egemenliğine karşı eylemleri nedeniyle birçok kez tutuklanarak hapis ve sürgün edildi ve ömrünün 15 yıla yakın kısmını Sibirya’da ve zindanlarda geçirdi. 1877'de Ramazan'ın ilk gününde, Çarlık otokrasisine karşı Saltinsky Köprüsü'nde başlayan isyanda aktif bir rol aldı. Ayaklanmanın bastırılmasından sonra tutuklandı ve Samara eyaletinin Novouzensky ilçesinde 7 yıl ağır işçiliğe mahkum edildi. Fakat 4 yıl sonra kaçarak Dağıstan'a döndü. 1910'da, yetkililerin izni olmadan Salta köyünde medrese yaptırdığı için tekrar tutuklandı. İlk önce ev hapsinde tutuldu, sonra bir yıl boyunca Temirhan-Şura'ya transfer edildi ve oradan da Astrahan'a gönderildi. Ama bir yıl sonra oradan kaçtı ve yasadışı olarak bir yıl süren bir yolculuk ile Hac için Mekke'ye gitti. Dönüş yolunda Çeçen hacılara katıldı ve önce Grozni'ye, ardından Nozhai-Yurt'a taşındı. İki yıl boyunca Çeçenler arasında yaşadı, Rus makamlarına ve Çarlık rejimine karşı vaazlar verdi. 1916 yılında Salta köyüne geri döndü.

Uzun Hacı, Şubat 1917 Devrimi ve Çarlığın yıkılmasından sonra din adamları da dahil olmak üzere siyasi suçluların affedilmesi üzerine siyaset ile daha yakından ilgilenmeye başladı. Ulusal aydınlar ve Müslüman din adamlarının katılımı ile kurulan ve gelecekte Dağıstan Milli Komitesinin temeli olacak olan "Dzhamiatul - İslamiye"nin (İslami Toplum) kuruluşunda yer aldı. Kafkasya Dağlıları Birliği (Kuzey Kafkasya) Merkezi İcra Komitesi’nin (Yerel Hükümet) emrinde görev alarak halkı kendi görüşleri doğrultusunda örgütlemeye çalıştı. Kuzey Kafkasya Milli Yönetimi’nin Yüksek Dini Konsey Başkanlığına (Şeyhülislamlık) getirilen Necmeddin Gotsinski’yi destekledi. Kuzey Kafkasya halklarının Andi’de yapılacak olan ikinci genel kongresi öncesinde 18 Eylül 1918'de Necmeddin Gotsinski’yi dindeki şekliyle “Kuzey Kafkasya İmamı” (Teokratik Devlet Başkanı) ilan eden din adamları kurulunun başındaydı.

Uzun Hacı Saltınski, Ocak 1918’de Necmeddin Gotsinski ile birlikte on bin kişilik bir halk gücünün başında olarak, Dağıstan’ın merkezi Temirhan Şura’ya girdi ve Dağıstan Halk Temsilcilerinin 3. Kongresinde Sovyet Rusya ve Bolşevizm yanlılarının eline geçmiş bulunan İcra Komitesini (yerel Hükümet) dağıttı. 9 Nisan’da Çeçen-İnguş-Adıge-Dağıstanlı vd. Kafkaslılardan oluşan birliğinin başında Terek bölgesindeki Hasavyurt kasabası ve çevresindeki köyleri işgal ederek Sovyet-Rus güçlerini yöreden attı. Met Yusuf İzzet Paşa’nın komutasındaki “Kuzey Kafkas Ordusu”nun da büyük desteğiyle bölgede Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti Hükümeti’nin iktidarı oluşturuluncaya kadar mücadelesini sürdürdü.

1919 yılı baharında, ülkenin Terek ve Dağıstan bölgelerinin General A.İ.Denikin’in başında bulunduğu Beyaz Gönüllü Ordu’su tarafından işgali üzerine, emrindeki halk güçleriyle Denikin karşıtı silahlı direnişin başında yer aldı. Ancak “Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti Savunma Konseyi”nin kurulması ve mücadelenin önderliğini üstlenmesi sırasında, direniş cephesine Sovyet Rusya’nın ülkedeki beşinci kolu durumunda olan Sosyalistlerin ve RKP(b) gizli üyelerinin de alınmasını hoş karşılamadı. 19 Eylül 1919'da Çeçen ve Dağıstan din adamlarının bulunduğu bir toplantıda, Osmanlı Sultanı Vahdettin'den aldığı destek ile Dağıstan’ın Andi-Avar yöreleri ile Çeçen-İnguşya’nın işgalden kurtardığı yörelerinde merkezi Vedeno olan bir “Kuzey Kafkasya Emirliği” hükümeti oluşturdu ve bu hükümet adına para bile bastırdı. 10 bin kişiyi geçmeyen ordusuyla, 1919 yılının yaz ve sonbahar aylarında yürüttüğü gerilla savaşlarıyla, İtilaf Devletleri’nden de yardım gören General A.İ.Denikin’in Gönüllü ordusuna büyük kayıplar verdirerek, onun Rus-Kazak birliklerini geriye püskürttü.

Gönüllü Ordu birliklerinin yenilerek Kuzey Kafkasya topraklarını terk ettiği, ülkenin bu kez de “kurtarıcı”(!) Sovyet Kızıl Ordu birlikleri tarafından işgal edilmeye başladığı kritik bir dönemde hastalanarak 30 Mart 1920’de öldü ve Vedeno'da toprağa verildi.

Kaynakça :

Berzeg, Sefer E. (Ocak 2006). Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti 1917-1922, Sovyet Karanlığına Girerken (III. Cilt). İstanbul : Birleşik Kafkasya Derneği.

Nakhibashev M.Z. (2009). Узун-Хаджи Салтинский. Mahaçkale : Epoch. (Uzun Hacı Saltinsky).

Узун-Хаджи, Салтинский. Erişim Tarihi : 24.03.2018, https://mkala.mk.ru/

https://ru.wikipedia.org/