AYTEK NAMİTOK
(1892 - 1963)

Kafkasya yurtseveri, ünlü ilim ve siyaset adamı Profesör Aytek Namitok, 2 Ocak 1892 tarihinde Kuban bölgesinde, bugün Adıge Cumhuriyeti sınırları içinde bulunan Ponejukay köyünde doğdu. Babası Ali, annesi Goşnay'dır. İlkokulu kendi köyünde ve liseyi Stavropol Spor Lisesi 'nde altın madalya ile bitirdikten sonra 1912 yılında, Rusya İmparatorluğu'nun politik ve kültürel yaşamındaki statü ve önemi son derece yüksek olan St.Petersburg (Petrograd) Üniversitesi Hukuk Fakültesi'ne kaydoldu.

Namitok'un hukuk fakültesine gelişi, öğrenci protestolarının gelişmesi, St. Petersburg öğrencilerinin politize edilmesi, öğrenci gösteri ve grevlerinin büyümesi ile aynı zamana denk geldi. Üniversite, Kafkas kimliğini sürdürmenin ve Kafkasya'ya olan ilgisini gerçekleştirmenin mümkün olduğu, kültürel ve entelektüel bir ortam yarattı. Petersburg Üniversitesi, kişiliğinin ve politik önceliklerinin gelişiminde özel bir rol oynadı. "Ahmet Tsalıkkatı"'nın sahibi olduğu "Musulmanskaya Gazeta" gazetesinde, 1913 yılında makaleleri yayımladı. "Müslümanlar ve Türkiye" (23 Ocak), "Rus Basın ve Müslümanlar" (30 Ocak), "Kelimeler, kelimeler ..." (14 Şubat).

1916 yılında Hukuk Fakültesi’ni bitirdikten sonra Petrograd'da kalarak St. Petersburg Barosu’na kaydoldu. Şubat 1917 devriminden sonra da “Birleşik Kafkasya Dağlıları Birliği”nin temsilciliğini yaptı. Bu sıfatla Rusya Geçici Hükümeti’nin Halk Eğitim Bakanı’na bağlı Şura Üyesi, bu Şura’nın Rus olmayan halkların okul işlerini yöneten komisyonunun temsilciliği gibi görevlerde bulundu. Üyesi bulunduğu Kafkasya Dağlıları Birliği tarafından Rusya Cumhuriyeti Meclisi’ne de seçildi. Ağustos ayının sonunda Rusya Müslümanları Komitesi’nin başkanı "Ahmet Tsalıkkatı", "Zahid Şamil" ve Prens Machabeli ile birlikte, General Kornilov’un Geçici Hükümeti devirmek üzere Petrograd üzerine yürüdüğü hükümet darbesi girişimi sırasında, bu harekete katılan Kafkas Süvari Tümeni (Dikaya diviziya) vd. Kafkas birliklerinin Kuzey Kafkasya Merkez İcra Komitesinin emriyle durdurulmasında ve hareketin bastırılmasında önemli rolü oldu.

Ekim 1917’de Petrograd’da Bolşeviklerin bir hükümet darbesiyle iktidarı ele geçirmelerinden sonra Kafkasya’ya döndü. Kafkasya Dağlıları Birliği (Kuzey Kafkasya) Hükümeti’nin Kuban Bölgesi’ndeki temsilcilerinden birisiydi. Kuban Meclisi ve Hükümeti’nin adli konuları yönetmekle görevli üyesi oldu (1918). Aynı yıl Kuban Meclisi tarafından Paris Barış Konferansı’na gönderilen delegasyonda üye olarak görevlendirildi. Kuzey Kafkasya topraklarının bütünüyle General Denikin’in Gönüllü Ordu’su tarafından işgal edildiği dönemde, Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti ve Kuban Cumhuriyeti delegasyonları arasında imzalanan dostluk anlaşmasını bu sıfatıyla imzaladı. Bu yüzden diğer kurul üyeleriyle birlikte General Denikin tarafından takibata uğratıldığı gibi, daha sonra da ülkesinin Sovyet Rusya Kızıl Ordusu tarafından işgali nedeniyle yurduna dönemedi.

Aytek Namitok, 1918-1921 yılları arasında Sorbonne'da okudu. 1921-1922 yıllarında Çekoslavakya’nın başkenti Prag’da, Mayıs 1924’e kadar İstanbul’da bulunduktan sonra tekrar Fransa’ya dönerek 1942 yılına kadar Paris’te yaşadı. Burada Kafkas halklarının tarihi, Çerkes (Adıge)’lerin tarihi, dili ve folkloru konularında çalışmalar yaptı. 1936 yılından başlayarak “Société d’Etudes Mediterranéennes”in kurucularındandı. “Bulletin de la Société de Linguistique a la Sorbonne” ve “Revue de l’Histoire des Religions” dergilerine yazı yazıyordu. Fransız Profesör G. Dumezil ile birlikte hazırladıkları “Fables de Tsey İbrahim” (Tsey İbrahim’in Fablleri, Paris 1939) adlı kitap Fransa Milli Eğitim Bakanlığı tarafından bastırıldı. Bu yıllarda Türkçe”, Arapça” ve Rusça'da basımı yapılacak “Origines des Circassiens” (Çerkes’lerin Kökeni, Paris 1939), adlı önemli eseri bastırılmıştır.

Monograf çalışması için Türkiye'de bulunduğu sırada Notre Dame de Sion mezunu, ilk kadın yazarlarımızdan Hayriye Melek Hunç ile tanıştı ve 1931 yılında evlendiler. II. Dünya Savaşı öncesi Namitok ailesi Pariste yaşadı. Savaşın patlak vermesi üzerine Profesör Aytek Namitok, SSCB Çalışma Komitesinde çalışmak için 1942’de Almanya’ya geçti. Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti’nin bağımsızlığına yönelik çalışmalar yapacak olan Kuzey Kafkasya Milli Komisyonu (Komitesi) içinde yeraldı. “Institut für Kontinental-Europäische Forschung” kurumunun bilim üyesi olarak Kuzey Kafkasya tarihi üzerine çalışmalar yaptı. Savaş sonrasında Almanya’da kurulan Müslüman Komitesinin Başkanlığına seçildi. Fransa ve diğer Avrupa ülkelerindeki çeşitli elçiliklerle ilişkiye geçerek bu ağır dönemde yurttaşlarına önemli hizmetlerde bulundu. 1949 yılında kendisi de onlardan kalabalık bir grupla birlikte Türkiye’ye göç etti ve T.C. yurttaşlığına geçti. Namitok ailesi önceleri Manyas'ın Tepecik köyüne daha sonra İstanbul'a yerleştiler.

Aytek Namitok, Münih’teki “Sovyetler Birliği Çalışma Enstitüsü” tarafından çıkarılan “Caucasian Review” (Kafkas Dergisi) ve "Problems" (Sorunlar) başta olmak üzere Batı’da İngilizce, Almanca, Fransızca, Türkçe, Rusça vb. dillerde yayımlanan bilimsel dergilerde çıkan ve Kafkasya Halkları'nın dil ve tarihini inceleyen birçok makalenin yazarı idi. Bu makalelerinin bazılarında, Kafkasya halklarının tarihini saptıran Sovyet “bilim” adamlarının sahtekarlıklarını ortaya çıkarıyor ve eleştiriyordu. Bu nedenle 1958 yılında Moskova Devlet Üniversitesi’nin özel bir seminerinde ona “Anglo-Amerikan ve Türk Ajanı” damgası vuruldu. Tüm muhaceret yaşamında ilmi-pedagojik çalışmalarına ek olarak aralıksız siyasi faaliyette de bulundu. İstanbul’da, Cumhuriyet dönemindeki uzun bir kopukluktan sonra oluşturulan ilk Kafkas örgütlenmelerinden biri olan “Kuzey Kafkasyalılar Türk Kültür ve Yardımlaşma Derneği”nin (Bugünkü Birleşik Kafkasya Derneği) kurucuları arasında yer aldı. Münich’deki (Batı Almanya) “Sovyetler Birliği’ni Öğrenme Enstitüsü”nün asli üyesi ve “İstanbul Pedagoji Enstitüsü Fransız Dili Kürsüsü” profesörü olan Namitok, ayrıca İstanbul Erkek Lisesinde Fransızca öğretmenliği yaptı.

Profesör Aytek Namitok, 27 Temmuz 1963’te geçirdiği kalp krizi sonucu kaldırıldığı Haydarpaşa Numune Hastanesi'nde hayata gözlerini yumdu. Dilbilimci Georges Dumezil'in de katıldığı cenaze töreni ile Karacaahmet mezarlığına defnedildi. Aytek Namitok'un ölümünden 3 ay sonra eşi Hayriye Melek'de hayata gözlerini yumdu ve eşinin yanına defnedildi (29.10.1963).

Kaynakça :

Berzeg, Sefer E. (Ocak 2006). Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti 1917-1922, Sovyet Karanlığına Girerken (III. Cilt). İstanbul : Birleşik Kafkasya Derneği.

Dr. Güsar, Vasfi. (Ağustos 1964). Profesör Aytek Namitok (1892 - 1963). Kafkasya Kültürel Dergi, Yıl : 1 Sayı: 2. S : 13-15.

Namitokova, R.Y. ve Neflyasheva, N.A. (17 Şubat 2018). ИЗ ИСТОРИИ КАЗАЧЬЕ-ГОРСКОЙ ЭМИГРАЦИИ. АЙТЕК НАМИТОК: ОПЫТ РЕКОНСТРУКЦИИ ПОЛИТИЧЕСКОЙ БИОГРАФИИ. . Erişim Tarihi : 10.03.2018, http://gazavat.ru/ (Dağlı Emigrasyon Tarihi. Aytek Namitok : Siyasi Biyografi Denemesi).

Samsun Birleşik Kafkasya Derneği. Kafkasya Dağlıları Halk Partisi. Erişim Tarihi : 12.03.2018, http://www.samsunbkd.org/

https://ru.wikipedia.org/