İBRAHİM HAYDAR
(1879 - 1949)

Bağımsız Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti Ulaştırma Bakanı; aynı zamanda başarılı bir mühendis, toplum ve siyaset adamı olan İbrahim Haydar, 3 Ağustos 1879 tarihinde Derbent'te doğdu. Isa Haydar'ın üçü erkek, ikisi kız beş çocuğundan (Ömer, Osman, Umuhanım, ?) en büyüğü olan İbrahim Haydar, 1897'de Temihan-Şura Gerçek okulunu tamamladıktan sonra prestijli St.Petersburg Yüksek Mühendisleri Enstitüsü'ne girdi ve 1907'de mezun oldu. Çalışmalarını tamamladıktan ve mezun olduktan sonra İbrahim Haydar Azerbaycan'a döndü.

Çeşitli endüstri dallarında Bakü'de iletişim mühendisi olarak çalıştı. 1907 yılında Bakü Cemiyeti "Nashri-Maarif" ("Aydınlanma") liderleri arasında yer alan İbrahim Haydar, 14 Ekim 1907'de 28 yaşında, Dağıstan bölgesi ve Zagatala bölgesinden Rus İmparatorluğu üçüncü Devlet Dumasına (1907-1912 yıl) seçildi ve St. Petersburg gitti. Sosyal demokrat bir çizgide olan İbrahim Haydar, Duma'da ilk olarak Rusya Sosyal Demokrat İşçi Partisi’ne girerek Parti’nin Bolşevik fraksiyonunda yer aldı. Fakat Rus Bolşeviklerinin ulusal azınlıkların çıkarlarına hiçbir önem vermediğini fark ederek, bu partiden ayrıldı ve üçüncü oturum sırasında Müslüman fraksiyonuna katıldı. Tarım, çalışma, iletişim, bütçe ve balıkçılık olmak üzere beş komisyonun çalışmalarına iştirak etti.

Duma görevinin tamamlanmasından sonra Bakü'ye dönen İbrahim Haydar, burada pek çok sivil toplum kuruluşunda görevler üstlendi. Şubat 1917 devrimi ile Çarlık yönetiminin devrilmesinden sonra Dağıstan'a döndü ve Kafkasötesi Seymi (Meclisi) üyeliğinde bulundu. Kafkasötesi Müslümanları Komitesi’nin Başkanlığını yaptı. Kafkasötesi Özel Komitesi (Ozakom)’un görevlendirmesi üzerine Rusya Devlet Duması’nın IV. Döneminde üye olan hemşerisi Dr. Muhammed Dalgat’la birlikte Dağıstan Bölgesi Komiserliği görevine getirildi (5 Nisan 1917). Bakü'de (15-20 Nisan 1917) düzenlenen I. Kafkas Müslümanları Kongresi'nde Presidyuma üye olarak seçildi. Oluşturulan Kafkasya Dağlıları Birliği’nin (daha sonra Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti’nin) yerel yöneticisi olarak aktif şekilde halkının demokratik örgütlenmesi için çalıştı. 20 Eylül 1917'de Andi'de toplanan Kafkasya Dağlı Halkları II. Kongresi öncesi, Haydar Bammat, Zubeyr Temirhan ve Muhammed Kadı Dibir ile beraber Dağıstan kongresini gerçekleştirdi. 12 Kasım 1917'de Rusya Kurucu Meclisi'ne seçildi ama 6 Ocak 2018'de Kurucu Meclis dağıtıldı.

İbrahim Haydar, Kuzey Kafkasya bölgelerinde Rus yerleşimcileri ve Kızıl Ordu birlikleri eliyle “Sovyet iktidarı”nın oluşturulması üzerine 1918 yılı başlarında Kuzey Kafkasyalı bir çok yönetici ve aydın gibi ülkeyi terk ederek Kafkasötesine geçti ve Sovyet Rusya iktidarına karşı mücadeleye girişti. Daha önce Kurucu Meclis'e seçilmiş olanları içeren Kafkasötesi Hükümeti'nde Dağıstan'ı temsil etti. 17 Şubat 1918'de Kafkasötesi Hükümeti kararıyla oluşturulan bir grup özel temsilcinin bir parçası olarak Trabzon Barış Konferansı'na (Şubat-Mart 1918) katıldı. Osmanlı Hükümeti ile heyetler arası yapılan bir dizi toplantı dışında Osmanlı Hükümeti delegasyonu başkanı Hüseyin Rauf Orbay ile biri 13 Mart'ta diğeri 30 Mart'ta gizli iki ayrı toplantı gerçekleştirdi. İbrahim Haydar bu toplantılarda mevcut durumla ilgili çok değerli bilgiler aktardı. Bu toplantılardan sonra Nisan ortalarında Bakü'ye gelişinde Bolşevikler tarafından tutuklandı.

11 Mayıs 1918'de, bağımsızlığını ilan eden Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti'nin bağımsızlık bildirgesinin Abdülmecid Çermoy ve Haydar Bammat tarafından imzalanmasından sonra oluşturulan hükümette, İbrahim Haydar'da tutuklu olmasına rağmen Ulaştırma, Posta ve Telgraf Bakanı olarak görev aldı. Çermoyev başkanlığında bir heyet ile beraber 27-29 Kasım tarihleri ​​arasında Bakü'de Cumhuriyet'in bağımsızlığının tanınması için Müttefik Kuvvetler temsilcileriyle müzakerelerde bulundular. Hükümetinin yetkili bir temsilcisi olan İbrahim Haydar, 28 Kasım 1918'de Azerbaycan Cumhuriyeti ile bir anlaşma imzaladı. Mondros Mütarekesi hükümleri uyarınca Osmanlı güçlerinin Kafkasya'yı terk etme mecburiyetinin genç Cumhuriyeti zor durumda bırakması ve Abdulmecid Çermoy’un istifa etmesi üzerine yerine gelen Pşımaho Kotse Hükümeti tarafından da yine aynı göreve getirildi (15 Aralık 1918). Ocak 1919’da, Kuzey Kafkasya’nın bağımsızlığını diğer ülkelere de tanıtmak gayesiyle Paris’teki Dünya Barış Konferansı’na gönderilen Abdülmecid Çermoy başkanlığındaki Hükümet Delegasyonu’nda görevlendirildi. Ülkesinin General Denikin’in komuta ettiği Gönüllü Ordu birlikleri tarafından işgali üzerine 1919 yılı sonbaharında Kafkasya’ya dönerek Denikin’e karşı yürütülen silahlı mücadele içinde yer aldı. 1920 yılı ilkbaharında, ülkenin bu kez de Kızıl Ordu tarafından işgali üzerine sığındığı Bakü’de, Çeka tarafından tutuklandı. Azerbaycan Bolşeviklerinin lideri ve eski arkadaşı Nariman Narimanov’un müdahalesiyle kurtularak Tiflis’e gitti (1920 sonları). Gürcistan’ın da Sovyet Rusya Kızıl Ordusu tarafından işgalinden sonra (Mart 1921) ailesi ile birlikte Fransa’ya gitti.

1925’te Hükümeti'nin daveti üzerine geldiği Türkiye’de, Ankara-Kayseri güzergahı boyunca bir demiryolu inşaatı gerçekleştirildi. Ardından Sivas demiryolunun çeşitli bölümlerinde çalıştı. Türkiye'de demiryolları inşaatında kendini sadece kalifiye bir profesyonel olarak değil, aynı zamanda bir bilim adamı olarak da gösterdi. Türkiye'deki trenlerin hareketleri için hangi ciddi problemlerin rüzgârla kayma yaratabileceğini öngördü ve 1937'de B.A.Stalia'nın kitabını Rusça'dan Türkçeye "Kar siperleri ve sureti istimalı" adı altında çevirerek İstanbul'da yayımladı. 1939 kışında, Erzincan depreminde genç meslektaşlarını kaybetmesi sonucu görev almak için Ankara'ya gitti. 1940 yılından ölümüne kadar geçen sürede Türkiye Cumhuriyeti Demiryolları Bakanlığı'nda görev aldı.

Nisa Hanım'la evli olan ve bir erkek, üç kız çocuğu (Minnetullah, Leyla, Fatma, Şermin) bulunan Bayındırlık Bakanlığı Yüksek Bilim Kurulu üyesi İbrahim Haydar, 20 Mart 1949'da Ankara'da vefat etti ve Cebeci mezarlığına gömüldü.

Kaynakça :

Berzeg, Sefer E. (Mart 2003). Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti 1917-1922, Kafkasya Dağlıları Birliği’nin Kuruluşu (I. Cilt). İstanbul : Birleşik Kafkasya Derneği.

Berzeg, Sefer E. (Ocak 2006). Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti 1917-1922, Sovyet Karanlığına Girerken (III. Cilt). İstanbul : Birleşik Kafkasya Derneği.

Abdurazak, Ş.T (2011). ИДЕЙНОЕ НАСЛЕДИЕ ИБРАГИМ-БЕКА ГАЙДАРОВА. Mahaçkale Bülteni, Sayı: 11, S: 172-175. (IBRAHIM-BEK GAIDAROV'UN İDEAL MİRASI)

Tagirzade, A. W. ve Tagir, O.A. (20 Ekim 2014). ИБРАГИМ-БЕК ИСА-БЕК ОГЛУ ГАЙДАРОВ (ГАЙДАРОГЛУ). Erişim Tarihi : 02.03.2018, http://www.gazavat.ru/ (IBRAHIM-BEK ISA-BEK OGLU GAYDAROV (GAYDAROĞLU))

https://ru.wikipedia.org/