MET YUSUF İZZET PAŞA
(1876 - 1922)

Kafkasya yurtseveri, Tümgeneral, toplum adamı ve tarihçi Yusuf İzzet (Çunatuko), 1876 yılında Bulgaristan'ın Burgaz yöresinde Salihler (Smochevo) köyünde doğdu. Büyük Çerkes sürgününde (1864) Adıgey’in Şapsığ yöresinden Osmanlı topraklarına sürülen ailesi, 1877-78 Osmanlı-Rus savaşından sonra, Balkanlarda bulunan binlerce Çerkes göçmeni ile birlikte ikinci bir sürgüne tabi tutularak Anadolu’ya gönderildi (Bu nedenle resmi kayıtlarda Yusuf İzzet’in doğum yeri Anadolu’daki Yozgat kenti görülmektedir). Babası Şevkar'ı (İbrahim) küçük yaşta kaybeden Yusuf İzzet, yetim olması nedeniyle ilk ve orta öğrenimini Darüşşafaka'da tamamladıktan sonra 29 Nisan 1894'de Harb Okuluna girdi. 18 Ağustos 1896'da süvari teğmen rütbesi ile Harb Okulunu, 18 Ocak 1900'de kurmay yüzbaşı rütbesi ile Harp Akademisini bitirdi.

1901-1907 yıllarında Mareşal Berzeg Mehmet Zeki Paşa’nın komutasındaki IV. Orduya katılarak Hamidiye Süvari Tümeni Kurmay Başkanlığı yaptı. 1907-1908’de Binbaşı ve Kurmay Başkanı olarak Sivas Redif Tümeni’nde, 24. Süvari Alayı’nda ve öğretmen olarak Erzincan Harp Okulu’nda görev yaptı. İkinci Meşrutiyet’in ilanından sonra 1908-1911 yılları arasında İstanbul’da Genelkurmayın 3. Şubesinde görev yaptı.

4 Kasım 1908'de Kuzey Kafkasyalı sürgünler tarafından İstanbul’da kurulan “Çerkes İttihad ve Teavun Cemiyeti”nin kurucusu olması dışında, bu cemiyetin bir kolu olarak kurulan "Çerkes Kadınları Teavün Cemiyeti"nin kurulmasında ve "Çerkes Numune Mektebi"nin yaşatılmasında büyük emek vermiştir. “Çerkes İttihad ve Teavun Cemiyeti” tarafından oluşturulan alfabe komisyonunun başkanlığı ve tarih komisyonu üyeliği yaptı. Kafkasya İstiklal Komitesi, Türkiye’de Kuzey Kafkasya Siyasi Göçmenleri Komitesi, Kafkas İttihad Cemiyeti, Şimali Kafkas Cemiyeti gibi kültürel-siyasi örgütlerin çalışmalarında da aktif olarak görevler yüklendi. “Qhuaze” (1911-1914), “Diyane” (1920) gibi Türkçe-Çerkesce dergilerde yazıları yayımlandı. “Kafkas Tarihi” (1914), “Kadim Kafkasya ve Kafkas Bosforu (Bosfor Kimmerien) Hükümeti ve Abhazya” (1918), “Kadim Trakya’da Serake Nam-ı Diğer Çerkes” (1918), “Evrikalarım Yani Bulduklarım-Kafkas Tarihi II” (5 Kitap, 1915-1918) adlı eserleri yayınlanmıştır.

1911 - 1912 'de Trablusgarp Savaşına katıldı. 9 Kasım 1912'de atandığı Bağımsız Süvari Tümeninin ve ordunun Çatalca'ya çekilmesinden sonra 2. Kolordu Kurmay Başkanı olarak Balkan Savaşı'na katıldı. Lüleburgaz ve Çatalca muharebelerinde gösterdiği fedakarlık nedeni ile iki yıl kıdem zammı aldı. 23 Kasım 1914'de Albaylığa yükseltilerek 10. Kolordu Komutanlığına atandı. Muharebelerde gösterdiği olağanüstü yararlılık nedeni ile 30 Haziran 1915'te Mirliva (Tuğgeneral - Paşa) oldu.

Met Yusuf İzzet Paşa, Birinci Dünya Savaşı yıllarında Kafkas cephesinde 10. Kolordu Komutanı, 1. Kafkas Kolordusu Komutanı ve 14. Kolordu Komutanı olarak Ruslara karşı savaştı. 11 Mayıs 1918'de Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti'nin kurulması ve Osmanlı Devleti'nin bu devleti tanıması sonucu, her iki devlet arasında, 8 Haziran 1918’de imzalanan dostluk ve yardım anlaşması uyarınca oluşturulan “Kuzey Kafkas Ordusu”nun Başkomutanlığına getirilerek Kafkasya’ya gönderildi. Yarbay İsmail Hakkı Berkok, Yarbay Süleyman İzzet Tsey, Albay Akif Erdemgil vd. Kuzey Kafkasya kökenli subayların da görev aldığı bu ordu ile Kuzey Kafkasya’nın Dağıstan bölgesini ele geçirerek Kafkasyalı kardeşleriyle birlikte atayurdunu işgalci güçlerden temizleme ve yeni devleti güçlendirme çalışmalarında görev aldı. Osmanlı devletinin Kuzey Kafkasya Hükümeti nezdindeki Askeri ve Siyasi Temsilcisi oldu. Mondros Silah Bırakışmasından sonra atayurdunda kalmaya karar vererek, Hükümetinin de izniyle birçok Kafkas kökenli Osmanlı subayı ve askeriyle birlikte Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti ordusuna katıldı ve Başkomutanlığa getirildi. Fakat kısa bir süre sonra İtilaf devletlerinin baskısı sonucu Osmanlı Hükümeti’nden gelen bir emirle Kuzey Kafkasya’dan ayrılmak zorunda bırakıldı (Kasım 1918).

İstanbul’a döndükten sonra 1919’da yeniden 14. Kolordunun başına getirilerek Anadolu’ya geçti. İzmir'in Yunanlılar tarafından işgali üzerine Milli kuvvetlerin örgütlenmesine çalıştı. Yunan işgaline karşı vurulan ilk darbelerden biri olan Bergama baskınını gerçekleştirdi. Yunan ordusunun işgaline karşı bölgesinde Kuvayı Milliye’nin örgütlenmesinde katkı sağladı. Daha sonra Bolu milletvekili olarak TBMM’nin ilk dönem toplantılarına katıldı. Yunan saldırısının genişlemesi üzerine yeniden orduya katılarak Batı cephesinde önce İhtiyat Grubunun, sonra ileri hatlardaki 3. Grubun Komutanlığına getirildi (5 Ağustos-13 Eylül 1921). Türkiye’nin kaderini belirleyen Sakarya savaşlarında cephede bilfiil savaşan tek generaldi. Daha sonra tekrar TBMM’ndeki görevine dönerek Milli Savunma Komisyonu üyeliği ve sonra da bu komisyonun başkanlığı görevlerinde bulundu. Koçgiri ayaklanması sonucunda sefalete düşen halka tohumluk ve yiyecek verilmesi, Seyyar Jandarma müfrezelerinin kaldırılması gibi insancıl ve haklı önergeleri kanunlaştırıldı.

Askerliği boyunca sırası ile "Beşinci Dereceden Mecidî Nişanı", "Dördüncü Dereceden Mecidî Nişanı", "Gümüş Muharebe Liyakat Madalyası", "Altın Muharebe Liyakat Madalyası", "Alman İmparatorluğu'nun İkinci Sınıf Demir Salip Nişanı", "Avusturya - Macaristan İmparatorluğu'nun İkinci Sınıf Meziyet-i Askerîye Salip Nişanı", "4 İkinci Dereceden Mecidî Nişanı Kılınçlıya tahvil", "Kılınçlı İkinci Dereceden Osmani Nişanı", "TBMM tarafından İstiklal Madalyası" ile ödüllendirilen Yusuf İzzet, 1919 yılında Çerkeslerin ilk kadın yazarlarından Hayriye Melek Hunç ile evlendi.

Anadili Adıgece’den ve Türkçeden başka Almanca, Rusça ve Fransızca’yı da bilen Yusuf İzzet 15 Nisan 1922’de geçirdiği kalp krizi sonucu Ankara’da genç yaşta öldü ve resmi bir törenle Hacıbayram Camii haziresine gömüldü. 1989 yılında Ankara'daki Devlet Şeref Mezarlığına nakledildi. Ölümünden sonra ailesi 1934 yılında "Met" soyadını aldı.

Kaynakça :

Berzeg, Sefer E. (Ocak 2006). Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti 1917-1922, Sovyet Karanlığına Girerken (III. Cilt). İstanbul : Birleşik Kafkasya Derneği.

Ünal, Muhittin. (1996). Kurtuluş Savaşında Çerkeslerin Rolü. İstanbul : Cem Yayınevi.

Çoker, Fahri. (1994). Türk Parlamento Tarihi. III. Cilt. (1919-1923) (S. 200-202). Ankara : TBMM Vakfı Yayınları.

Türk İstiklal Harbine Katılan Tümen ve Daha Üst Kademelerdeki Komutanların Biyografileri (S. 68). (1972). Ankara : Genelkurmay Başkanlığı Yayını.

Nart. (1953). Met Çunatuko İzzet. Kafkas Dergisi, Yıl: 1 Sayı: 4, S: 6-7.

Arslan, E.Z. (2008). Osmanlı İmparatorluğunda Çerkes Cemiyetleri (1908 - 1923). İstanbul : Boğaziçi Üniversitesi.

Samsun Birleşik Kafkasya Derneği. Çerkes İttihat ve Teavün Cemiyeti. Erişim Tarihi : 12.03.2018, http://www.samsunbkd.org/

https://ru.wikipedia.org/