MUSTAFA BUTBA
(1883 - 1946)

Başarılı bir eğitimci, yazar ve toplum adamı olan Mustafa Butba, 1883 yılında Eskişehir Ağapınar Köyünde doğdu. Rusya’nın Kafkasya’yı istilası sırasında Abhazya’nın Tsabal yöresinden sürülerek önce bir kaç Abhaz köyünün bulunduğu Plevne'ye (Balkanlar) (1867), sonra da ikinci bir sürgünle Eskişehir'e (1877-78) göç eden bir ailenin çocuğudur.

İstanbul’da öğrenim gören Mustafa Butba, Galatasaray Lisesi ve Darüşşafaka Lisesi’nde öğretmenlik, Hayriye Melek Hunç'un gayretleri ile sonradan “Çerkes Kız Mektebi” haline getirilen Beşiktaş Kız Terakki Mektebi’nde müdürlük yaptı. “Çerkes İttihad ve Teavun Cemiyeti” ve “Şimali Kafkas Cemiyeti” gibi Kafkas örgütlenmelerinde çalıştı. Met Yusuf İzzet Paşa’nın başkanlığında oluşturulan Alfabe Komisyonu’nda görev alarak Latin esaslı Abhaz alfabesinin oluşturulmasında rol aldı. Bu alfabe onun adıyla “Şimali Kafkas Cemiyeti” yayınları arasında basıldı (İstanbul 1919).

Rusya’da başlayan kanlı iç savaşın 1918 yılı baharında Kuzey Kafkasya’ya da taşınması üzerine, dış yardım ve destek sağlamak gayesiyle İstanbul'a gelen Kuzey Kafkasya Kurulu ile görüşmeler yaptı. Abdülmecid Çermoy, Haydar Bammat, Simon Basarya, Ali Han Kantemir ile yaptığı görüşmeler sonucu Kafkasya'yı görmek istedi. Yakın bir zamanda da bu fırsatı buldu. Şubat 1920'de İstanbul’daki Şimali Kafkas Cemiyeti’nin girişimi ve Osmanlı hükümetinin de onayıyla, Tiflis’te sürgünde oluşturulmuş ve General Denikin’in Gönüllü Ordusuna karşı mücadele etmekte bulunan “Kuzey Kafkasya Meclisi”ne destek olmak üzere Kafkasya’ya gönderilen bir kurulda yer aldı. Aynı kurulda yer alan İsmail Hakkı Berkok ve Aziz Meker'le birlikte Kuzey Kafkasya’nın Dağıstan, Çeçenya ve Abhazya yörelerinde çeşitli siyasal girişimlerde bulundu ve Atayurdu Kafkasya’nın özgürlük ve bağımsızlığına yönelik çalışmalar yaptı.

Kuzey Kafkasya’nın Kızıl Ordu tarafından bütünüyle işgali üzerine yedi ay sonra 27 Ağustos 1920'de Türkiye’ye dönmek zorunda kalan Butba, Cumhuriyet döneminde İstanbul’un çeşitli liselerinde öğretmen olarak çalıştı. Abhaz folklorundan derlemeler yapmak üzere Kafkasya’dan gelen Viktor Y.Kukba’nın çalışmalarında ona yardımcı oldu (1927).

Kafkasya gezisi boyunca yaşadığı izlenimleri ve hatıralarını 1933 yılında üç ayrı not defterine kaydetti. Ölümünden sonra A.C. Canbulat tarafından düzenlenen bu notlar Türk Tarih Kurumu tarafından 1990 yılında “Kafkasya Hatıraları” adıyla basıldı. Glasnost sonrasında, bu eseri 1993 yılında Mahaçkala'da, ve 2009 yılında Sohum'da yayımlandı.

4 Ağustos 1946'da yılında ölen Mustafa Butba, Feriköy mezarlığına defnedildi.

Kaynakça :

Avidzba, V.S. (2015). Abhazya Biyografik Sözlük. Sohum : Abhazya Bilimler Akademisi.

Berzeg, Sefer E. (Ocak 2006). Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti 1917-1922, Sovyet Karanlığına Girerken (III. Cilt). İstanbul : Birleşik Kafkasya Derneği.

Canbulat, Ahmet C. (1990). Kafkasya Hatıraları, Mustafa Butba. Ankara : Türk Tarih Kurumu.

Kumachov, M.A. (2006). Adige (Çerkes) Ansiklopedisi. Moskova.

https://ru.wikipedia.org/