PŞIMAHO KOTSE
(1887 - 1962)

Bağımsız Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti'nin II. Devlet ve Hükümet Başkanı ve yazar olan Pşımaho Kotse, 12 Nisan 1887’de Terek bölgesinde Nalçik'in Babugoy Köyünde (Sarmokov) doğdu. Babası Hacı Temaş, annesi Nisa’dır. Üç erkek ve üç kızkardeşe sahip olan Kotse, ilk ve orta öğrenimini bölgenin en ünlü at yetiştiricisi olan babasının ısrarı üzerine Pyatigorsk (Psıkhuabe), lise öğrenimini ise Novorossiysk (Tse­mez) kentlerinde yaptı.

1905 yılında St.Peterburg Üniversitesi Doğu Bilimleri Fakültesinde bir yıl okuduktan sonra aynı okulun Hukuk Fakültesine geçti. Üniversite yıllarında, gelecek yıllarda Kafkasya tarihinde ulusal ve kültürel anlamda önemli roller üstlenecek Haydar Bammat, Said Habıy, Ahmet Han Mutuş, Aslanceriy Datiyatı, İbrahim Haydar gibi "Dağlı" gençlerle tanıştı. Onun hayatına yön verecek Kafkasya halklarının kardeşliği ve ortak sorunları konusundaki düşünceleri bu dönemde güçlendi.

31 Mayıs 1910 tarihinde Hukuk fakültesinden test komisyonunun onayı ile tüm haklara sahip I. derece diploma ile mezun oldu. 1910 yılında Kuban bölgesinin merkezi Yekaterinodar’da (bugünkü Krasnodar) yerleşerek avukatlık yaptı ve ulusal sorunlarla ilgilendi. İşlerinin çoğu, yerli Çerkes halkıyla Çarlık yönetimi arasında toprak anlaşmazlıkları yüzünden doğan hukuk ve ceza davalarıyla ilgiliydi. Bu yıllarda çeşitli yayın organlarında, sömürgeleştirilmiş bulunan anayurdu ve halkının sorunlarını inceleyen eleştirel yazıları ve P.Kabardey (П. Кабардей) mahlası ile Kabardey'in tarihi hakkında makaleleri yayımlandı. “Kabardey yöresinde arazi anlaşmazlıkları” (Bratskaya pomoş, 1909/12), “Terek ve Kuban bölgelerindeki Müslümanların manevi-dini gereksinmeleri” (Novaya Rus, 1910/109 Moussoulmanine, 1910/3), “Dağlı kadınlarının savunması” (Novaya Rus 1910/42), “Kabardey yöresinde halk eğitiminin durumu” (Novaya Rus, 1910/97), “Nalçik Yöresinde” (Novaya Rus, 1910/28), “Çerkesler ve askerlik yükümlülüğü” (Moussoulmanine, 1910/3), “Müslüman gerçeği sınırların ötesinde değil” (Kubanskiy kray, 1913/31) vb. bunlardan bazılarıdır. Pşımaho Kotse, 1912 yılında Yekaterinodar’da, Türkiye’de sürgünde yaşamakta olan Çerkeslerin de etkisi ve katılımıyla oluşturulmuş bulunan ilk “Çerkes Yardımlaşma Derneği”nin de kurucuları ve aktif çalışanları arasındaydı. Derneğin diğer kurucu ve eylemcileri arasında Lu Traho, Batırbek Şardan, Kaspolet Ulagay, Paşabek Sultan, Sultan Dolet Girey, Yedıc Hatığoğ, Keleşbey Tuğuruğ, Mecid Hatığoğ, Mahomet Şovmız, Cankhot Hatko, Mışevost Nabeko, İsmail Bekukh, Kambulet Bjıhako, Kalevubat Siotoko, Tliukh Tliap, İbrahim Hıdzetl ve Harun Tletseruk (son ikisi Türkiye doğumlu öğretmen ve dinadamı), Şumaf Varço gibi aydınlar bulunuyordu.

1917 Şubat devriminden sonra Vladikafkas'a taşınan Kotse, Kafkasyalıların özgürleşme, kendine dönüş ve devletleşme çabaları içinde çok aktif bir şekilde yer aldı. Kuban bölgesi yerli halklarının temsilcilerini bünyesinde toplayan “Dağlı İcra Komitesi”nin (yerel hükümet) oluşturulmasına katkıda bulunduktan sonra Terek bölgesine giderek Vladikafkas ve Nalçik’te de aynı yönde çalışmalar yaptı. 1 Mayıs 1917'de Vladikafkas'ta Olginskaya Lisesi'nde toplanan Kafkasya Dağlı Halklarının I. Kongresine katıldı ve “Kafkasya Dağlıları Birliği”nin Merkez İcra Komitesinde aktif görevler yüklendi. 2 Haziran 1917'de Vassan Girey Cabağı ile birlikte Dağlılar Birliğini temsilen, Petrograd'da Ahmet Tsalıkkatı'nın aktif görev aldığı Tüm Rusya Müslümanları Konseyi'nin toplantılarına katıldı. 20 Eylül 1917'de Andi'de toplanan Kafkasya Dağlı Halklarının II. Kongresine katıldı ve Necmeddin Gotsinski ile Uzun Hacı gibi dini liderlerin milli harekete kazandırılmasında önemli rol oynadı. Ekim 1917’de Merkezi Rusya’da Bolşeviklerin iktidarı ele geçirmesinden sonra başlayan iç savaşı önlemek için oluşturulan “Terek-Dağıstan Hükümeti” ve “Güneydoğu Birliği”nin de aktif eylemcileri arasındaydı.

Kuban’da bulunduğu bir sırada bölgenin ve Yekaterinodar kentinin Kızıl Ordu birlikleri tarafından ele geçirilmesi üzerine, o da Kuban Dağlı İcra Komitesi üyeleri ile birlikte General Sultan Kılıç Girey’in komutasına verilen Çerkes Süvari Alayı’yla Beyazların “Kuban seferi”ne katılmak zorunda kaldı (Mart-Ağustos 1918). Novoçerkask’ta, Gönüllü Ordu temsilcisi General Alekseyev’le ve Kiev’de Alman Doğu İşgal Kuvvetleri Başkomutanı Mareşal Eichorn’la Kuzey Kafkasya Milli Hükümeti adına görüşmelerde bulundu. Eski Rus ordusu stoklarından sağladığı bir miktar silahı Gürcistan üzerinden, Dağıstan bölgesindeki milli güçlere gönderdi.

Dağıstan’ın, Osmanlı Hükümetince görevlendirilen Met Yusuf İzzet Paşa komutasındaki Kuzey Kafkas Ordusu’nun desteğiyle Sovyet Rusya işgalinden kurtarılmasından sonra, Tiflis’ten Dağıstan’a giderek milli hükümetin çalışmalarına katıldı. Mondros Mütarekesi hükümleri uyarınca Osmanlı güçlerinin Kafkasya'yı terk etmeye mecbur kalışı genç Cumhuriyeti zor durumda bıraktı. Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti Hükümet Başkanı Abdulmecid Çermoy’un istifası üzerine Cumhuriyet Birlik Parlamentosu tarafından yeni Hükümeti kurmakla görevlendirildi (15 Aralık 1918). Görevi; Cumhuriyetin hem kızılların hem de General Denikin’in Beyaz Gönüllü Ordu’sunun saldırılarına uğradığı çok ağır bir dönemde, istifasını verdiği 12 Mayıs 1919’a kadar sürdü. Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti Birlik Parlamentosu ve Hükümetinin, Gönüllü Ordu’nun baskısı altında dağıtılmasından sonra, bir süre Nalçik’te, sonra da Yekaterinodar’da yaşadı. Kuban Meclisi’nin (Rada) General Denikin tarafından dağıtıldığı ve üyelerden A.I.Kulabukhov’un (Kazak) idam edildiği olaydan, Kuban Çerkes Süvari Tümeni’nin komutanı General Sultan Kılıç Girey’in korumasıyla kurtuldu. Ülkenin Kızıl Ordu tarafından işgalinden sonra, 1920 Mayıs'ında o da birçok aydın gibi Gürcistan’a geçti. 13 Ekim 1920 tarihinde Sovyet Hükümetinin talebi üzerine Gürcistan Hükümeti tarafından tutuklandı.

Tiflis'te bulunan Haydar Bammat, Alihan Kantemir gibi dava arkadaşlarının yardımı ile serbest kaldıktan sonra 1920 yılının son günlerinde eşi Nefiset Hanım birkaç akrabası ve arkadaşı ile birlikte Türkiye’ye göç etmek zorunda kaldı. Bir müddet Trabzon'da ve Samsun’da yaşadıktan sonra, 1921 sonlarında Fransa'ya giderek bir müddet orada yaşadı. Cumhuriyetin ilanından sonra Türkiye'ye döndü ve İstanbul’a yerleşti. Fran­sa’da Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti’nin eski Dışişleri Bakanı Haydar Bammat tarafından Rusça, Fransızca ve Türkçe dahil yedi dilde yayınlanan “Kavkaz-Le Caucase-Kafkasya” (Paris), “İslam”, “Hilal”, "Kafkas Mecmuası" (İstanbul), “Mücahit” (Ankara), ”Caucasian Review” (München) gibi dergilerde Kafkasya ile ilgili yazıları yayımlandı. İstanbul’da, Cumhuriyet dönemindeki uzun bir kopukluktan sonra oluşturulan ilk Kafkas örgütlenmelerinden biri olan “Kuzey Kafkasyalılar Türk Kültür ve Yardımlaşma Derneği”nin (Bugünkü Birleşik Kafkasya Derneği) kurucuları arasında yer aldı. “Kuzey Kafkasya Hürriyet ve İstiklal Savaşı Tarihinden Yapraklar” adıyla bir kitapçığı da bu dernek tarafından yayımlandı.

8 Ocak 1962’de İstanbul’da öldü. Şişli Camii'nde kılınan cenaze namazı sonrası, eski bir Devlet Başkanı olması nedeniyle düzenlenen resmi ve askeri bir törenle Kafkas kökenlilerin omuzlarında Feriköy Mezarlığına defnedildi.

Kaynakça :

Berzeg, Sefer E. (Ocak 2006). Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti 1917-1922, Sovyet Karanlığına Girerken (III. Cilt). İstanbul : Birleşik Kafkasya Derneği.

Berzeg, Sefer E. (2011). Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti Devlet Başkanı Pşımaho Kotse (Kosok), Yaşamı ve Gurbet Yazıları. Ankara : Kuban Yayıncılık.

Karmov, A.X. (2013). ДОРЕВОЛЮЦИОННАЯ ПУБЛИЦИСТИКА П.Т. КОЦЕВА. Известия Кабардино-Балкарского научного центра РАН, No : 4 (54), S:190-196. (DEVRİM ÖNCESİ GAZETECİ P.T. KOTSEVA. Rusya Bilimler Akademisi Kabardey-Balkar Bilim Merkezi'nin İzvestiyası).

Karmov, A.X. (2017). ДОРЕВОЛЮЦИОННАЯ ЭМИГРАНТСКАЯ ПУБЛИЦИСТИКА П.Т. КОЦЕВА. Вестник Института гуманитарных исследований Правительства Кабардино-Балкарской Республики и Кабардино-Балкарского Научного центра Российской академии наук. No : 3 (34), S: 19-33. (DEVRİMCİ GÖÇMEN GAZETECİ P.T. KOTSEVA. Kabardey-Balkar Cumhuriyeti Hükümeti İnsani Araştırma Enstitüsü ve Rusya Bilimler Akademisi Kabardey-Balkar Bilim Merkezi Bülteni)

https://ru.wikipedia.org/